Basilica di San Marco

Basilica di San Marco (Basiliek van Sint-Marcus; Sint-Marcusbasiliek)

Venezia | Veneto | Italia

Een legende vertelt hoe Marcus zelf, toen hij het patriarchaat van Aquileia had gestcht op verzoek van Petrus, op de terugweg naar Rome in een storm verzeild raakte en zijn schip vastliep op de kust van het - toen nog onbewoonde - eiland Rialto. In een droom verscheen toen een engel aan hem die hem zei: "Pax tibi, Marce, evangelista meus...". Vrede aan jou Marcus, mijn evangelist. Ooit zullen hier je beenderen rusten en na jouw dood zullen de gelovigen hier een fantastische stad doen herrijzen, waardig om jouw lichaam te herbergen.

De San Marco is het belangrijkste monument van Venetië. Voordat de kerk in 1807 de kathedraal van de stad werd en zetel van de patriarch van Venetië, was het de kapel van de Doge en een kerk van de staat, en als zodanig toevertrouwd aan de Procuratoren van San Marco, die hun kantoren op het San Marco Plein hadden. De procuratoren vormden een staatsorgaan met verregaande bevoegdheden en met als belangrijkste taak de San Marco en alles wat daarmee samenhing te beheren.

Deze kerk is getuige geweest van alle belangrijke momenten uit de duizendjarige geschiedenis van de stad. Dogen werden er uitgeroepen en ingehuldigd, het volk dankte er bij voorspoed en bad er in tijden van nood. De kerk was altijd nauw verbonden met de identiteit van de stad: trots, oud, edel, vrij en onafhankelijk; en altijd bereid om de waarden van de stad tot het uiterste te verdedigen.

De bouw van de eerste kerk op deze plaats vond plaats in de eerste helft van de 9e eeuw, toen men een kerk wenste om de resten van de evangelist Sint-Marcus in onder te brengen die door twee Venetiaanse zeelieden, Buono di Malamocco en Rustico da Torcello, uit Alexandrië in Egypte naar Venetië waren gebracht.

Toen in het jaar 828 het schip van Rustico da Torcello en Buono, tribuun van Malamocco, binnenliep in de haven van Alexandrië omdat de twee kooplieden zaken wilden doen met de Arabieren, overtraden ze daarmee het decreet van de doge van Venetië dat handel met de Saracenen verbood. Ze gingen naar het kerkje van Sint-Marcus, waar het stoffelijk overschot van de heilige werd bewaard en ontmoetten daar de monnik Staurazio en de priester Teodoro, Griekse geestelijken en beheerders van de kerk. Zij vreesden verwoesting van de kerk en ontering van de relikwieën door de kalief. Daarop verzochten Buono en Rustico de beheerders om toestemming om het stoffelijk overschot mee te nemen naar Venetië. Aanvankelijk weigerden de geestelijken, bang als ze waren dat hen iets zou overkomen als de roof zou worden ontdekt maar ook omdat dit het land was waarnaar Marcus door Petrus persoonlijk was toegestuurd om te prediken. Pas toen de beide zeelui vertelden over de droom van Marcus, gaven de geestelijken toe. Men nam de relikwieën, legde ze in een kist en bedekten ze met bloemkolen en varkensvlees om te voorkomen dat de Saracenen de kist zouden doorzoeken. De douanebeambten - die moslim waren - renden na het openen van de kist spugend weg onder het uitroepen van "Kinzir, Kinzir" (varken, varken). Bij terugkomst moesten ze nog wel even vergeving vragen voor hun ernstige overtreding van het handelsembargo maar daarna werden ze als helden onthaald.

De eerste kerk, ingewijd in 832, was verwoest door een brand die was aangestoken door opstandige burgers in 976. Twee jaar later werd de kerk opnieuw ingewijd. Daarna volgden uitbreidingen en vernieuwingen en werd de kerk andermaal gewijd in 1093, onder doge Vitale Falier.

De basiliek heeft een Byzantijnse structuur met een plattegrond in de vorm van een Grieks kruis met een grote centrale koepel en vier kleinere, boven de vier kruisarmen. In de 13e eeuw werden de koepels aan de buitenzijde geaccentueerd door er tamboeren en hogere koepels omheen te bouwen, bekroond met de karakteristieke uienkoepeltjes.

Van de 12e tot de 14e eeuw werkte men aan de binnendecoratie met de geweldige gouden mozaïeken die een oppervlakte beslaan van 4240 vierkante meter.

Ook op de voorgevel zijn interessante mozaïeken aangebracht. In de portalen van links naar rechts: Het overbrengen van het lichaam van Sint-Marcus naar de kerk (het enige mozaïek uit de middeleeuwen); het lichaam van Sint-Marcus vereerd door de doge (17e eeuw); Christus en het Laatste Oordeel (middenportaal, 1836-38); het lichaam van Marcus ontvangen door de Venetianen (ca 1660) en de ontvoering van het lichaam van Marcus uit Alexandrië (ca. 1660).

Het centrale portaal heeft ook prachtige middeleeuwse reliëfs op de drie bogen die de maanden, de deugden en de profeten voorstellen. Op de overgang naar de derde boog zijn de meest gebruikelijke ambachten uit het Venetië van die tijd te zien.

Boven de balustrade staan de wereldberoemde, vergulde paarden van San Marco (kopieën, de originelen zijn in 1980 het museum gezet). Ze dateren uit de Romeinse tijd. Waarschijnlijk hebben zij op de Boog van Trajanus gestaan en later in het Hippodroom van Constantinopel. Tijdens de Vierde Kruistocht (1204) werden ze onder leiding van Enrico Dandolo uit Constantinopel gestolen en in 1254 op de gevel van de Basiliek van San Marco geplaatst. In 1797 werden de paarden na de inval van Napoleon meegenomen naar Parijs waar zij op de Arc de Triomphe werden geplaatst om in 1815 weer teruggezet te worden op de San Marco.

De meest indrukwekkende mozaïeken in het interieur zijn De Prediking van de Apostelen (tweede helft 12e eeuw) in de pinksterkoepel, de Passie (13e eeuw, op het gewelf), Zegenende Christus (13e eeuw, centrale- of Hemelvaartkoepel) en de cicli van heiligen in de koepels van Sint-Leonardus en het Allerheiligste Sacrament. De mozaïeken in de absis zijn waarschijnlijk de oudste (voor 1105) en stellen de heiligen Nicolaas, Petrus, Marcus en Hermagoras voor.

Bijzonder is ook het verhoogde presbyterium (priesterkoor) boven de crypte, gescheiden van de rest van de kerk door een geweldige iconostase (koorhek) van veelkleurig marmer.

Achter het hoogaltaar bevindt zich de beroemde Pala d'Oro, een altaarretabel en een hoogtepunt van Venetiaans-Byzantijnse edelsmeedkunst (tegen betaling te bekijken).

Tenslotte zijn de oude crypte en de kerkschat van Sint-Marcus zeer de moeite waard om te bekijken.